Stavkirke, czyli kościoły klepkowe w Norwegii

Zbudowane z niezwykłą dbałością o absolutnie każdy detal, zachwycają zdobieniami, wnętrzem, konstrukcją. Historia i wiek tych drewnianych, bezcennych kościołów robi wrażenie na zdecydowanej większości odwiedzających. Będąc w Norwegii po prostu trzeba zobaczyć choć jeden stavkirke, poczuć ich charakterystyczny zapach, obejrzeć zdobienia z bliska, doświadczyć tej niezapomnianej lekcji norweskiej historii.

Historia

Stavkirke to kościoły klepkowe (słupowe) z czasów średniowiecza. Są najstarszymi drewnianymi kościołami, jakie zachowały się do obecnych czasów w Europie. Najstarsze stavkirke zostały wybudowane już w XII wieku. Do datowania tych drewnianych obiektów badacze wykorzystują różne metody, przez co w źródłach można znaleźć rozbieżne informacje dotyczące daty powstania danego kościoła. Metody wykorzystywane przy określaniu wieku danego stavkirke to m.in. datowanie dendrochronologiczne (analiza słojów drzew umożliwiająca określenie wieku próbek drewna). Większość stavkirke, które możemy obecnie oglądać na terenie Norwegii, wybudowano w latach 1150–1350.

Johannes Flintoe oraz J.C. Dahl jako jedni z pierwszych docenili historyczne znaczenie kościołów klepkowych. Podczas swojej podróży po Norwegii udokumentowali oraz opisali stavkirke. Działali aktywnie na rzecz ochrony kościołów klepkowych w Norwegii.

Konstrukcja

Kościoły budowano wg konstrukcji słupowo – klepkowej, a skomplikowanie ich konstrukcji było bardzo zróżnicowane. W jaki sposób te drewniane kościoły przetrwały stulecia w specyficznym norweskim klimacie? Do budowy stavkirke wykorzystywano przede wszystkim suche drewno sosnowe (z dużą zawartość żywicy lub nasączane żywicą). Bez znaczenia były również umiejętności rzemieślnicze, jakie posiadali wtedy mieszkańcy Norwegii. Wikingowie i ich potomkowie tworzyli z drewna nie tylko szybkie łodzie, ale również przepiękne budynki. Elementem wspólnym stavkikre jest szkielet słupowy, od którego pochodzi nazwa kościołów. Ciekawostką jest również to, że przy budowie większości obiektów nie wykorzystywano gwoździ

To, jakie znaczenie miały poszczególne części kościoła oddaje cytat z jednego z kazań napisanego około 1200 roku, noszącego dosłowny tytuł „Kazanie kościoła klepkowego”:

Chór w tym kościele to modlitwy i pieśni. Ołtarz to miłość, a obrusy ołtarzowe to dobre uczynki, które powinny podążać za miłością […] Powinniśmy wiedzieć, że wszystko, czego potrzebujemy do wyposażenia kościoła lub nabożeństwa, można interpretować duchowo i spełniać w nas.

To, co na pierwszy rzut oka zwraca uwagę odwiedzających kościoły klepkowe to przepiękne ozdoby, niezwykle dokładne wykonanie każdego elementu. W stavkirke znajdują się zarówno motywy nawiązujące do chrześcijaństwa, mitologii skandynawskich i wierzeń pogańskich. W stavkirke zobaczymy wizerunki zwierząt, ornamenty, smoki, a nawet napisy runiczne. Stavkirke były świadkami różnych wierzeń, w których mitologia przeplatała się z chrześcijaństwem.

Do pokrywania dachów stavkirke wykorzystywano tzw. gont, czyli małe deseczki, wsuwane jedna pod drugą.

Charakterystycznym elementem wielu kościołów klepkowych są ozdobne kalenice przedstawiające np. smoki, które miały ochraniać przed złymi duchami.

Aby kościoły mogły cieszyć oczy kolejnych pokoleń, trzeba je regularnie zabezpieczać. Tutaj impregnacja kościoła Eidsborg.

Stavkikre w Norwegii

Ilość kościołów klepkowych w Norwegii mogła wynosić nawet 2000 (wiele źródeł wskazuje rozbieżne liczby, często podawana jest informacja o 750 kościołach klepkowych), jednak do XIX wieku dotrwało ich bardzo niewiele. W 1851 r. wprowadzono ustawę kościelną, której zapisy mówiły m.in. o tym, że ​​kościół parafialny powinien pomieścić co najmniej trzy dziesiąte populacji. To sprawiło, że mimo protestów, kolejne stavkirke zostały zburzone.

Obecnie w Norwegii znajduje się 28 stavkirke, większość na południu kraju. Część norweskich stavkirke można zwiedzać również w środku. Przed wizytą polecam sprawdzenie oficjalnych stron, na których podane są godziny otwarcia oraz ceny ewentualnych biletów wstępu.

Reprezentantem kościołów klepkowych w Norwegii jest należący do Towarzystwa Ochrony Norweskich Zabytków stavkikre w Urnes. Kościół w Urnes jest prawdopodobnie najstarszym stavkirke z około 1130 roku. W 1979 roku został wpisany również na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Borgund stavkirke

Najlepiej zachowanym i jednocześnie najpopularniejszym kościołem klepkowym w Norwegii jest kościół Borgund stavkirke, znajdujący się tuż obok dawnej trasy królewskiej z Oslo do Bergen. Wybudowano go około 1180 roku na cześć apostoła Andrzeja. Konstrukcja kościoła opiera się na około 2000 różnych częściach, a każda została ułożona w nieprzypadkowy sposób. Do dzisiaj możemy podziwiać ten obiekt, który nie został w żaden sposób naruszony od powstania.

Nieduży Eidsborg stavkirke wybudowano około 1250 roku, poświęcono go Św. Mikołajowi z Bari, patronowi podróżników. Jest to bardzo mały obiekt, w środku mierzy zaledwie 30 m². Kościół jest bardzo dobrze zachowany.

Na tle innych stavkirke i to już na pierwszy rzut oka wyróżnia się kościół z Undredal. Jest to najmniejszy stavkirke w Skandynawii, który nadal jest w użyciu. Kościół został zbudowany około 1147 roku. Podczas jednej z renowacji odkryto oryginalne zdobienia przedstawiające m.in. mityczne zwierzęta.

Największym stavkirke w Norwegii jest ponad 800-letni kościół w Heddal. Budynek ma aż 26 metrów wysokości.

Burzliwą historię ma za sobą kościół klepkowy w Bergen. Kościół wybudowano w 1150 roku, znajdował się pierwotnie Fortun i Sogn. W 1883 roku przeniesiono go do Fantoft. Niestety w 1992 roku wybuchł pożar, kościół uległ całkowitemu zniszczeniu. Podejrzanym o podpalenie był norweski muzyk black-metalowy Varg Vikernes. W 1994 muzyk został skazany na 21 lat więzienia (opuścił je po 16 latach) za zabójstwo, podpalenia kościołów oraz kradzieże. Fantoft stavkirke odbudowo, w 1997 roku został ponownie otwarty.

Vang Stavkirke w Karpaczu

Jeden z norweskich stavkirke znajduje się również w Polsce. Vang Stavkirke to obecnie Kościół Górski Naszego Zbawiciela. Świątynia Vang została zbudowana w XII wieku, a w 1842 roku została przeniesiona do Polski. W 1832 roku lokalne władze postanowiły zburzyć Vang Stavkirke w Norwegii, decyzję argumentowano m.in. złym stanem technicznym oraz tym, że kościół jest za mały dla lokalnej społeczności.

Wcześniej wspominany norweski malarz Dahl sprzeciwiał się tej decyzji i za wszelką cenę próbował uratować kościół. Proponował m.in. przeniesienie do Bergen lub do Oslo (wtedy Christiania). Ostatnią szansą na ratunek kościoła przez był zakup za własne pieniądze, który udało się zrealizować 18 stycznia 1841 r.

Dahl o kościele Vang opowiedział swojemu znajomemu, Królowi Prus Fryderykowi Wilhelmowi IV, który zdecydował, że odkupi kościół i odbuduje go w Poczdamie.

Przenosinami zajął się Franza Wilhelma Schiertza, który sporządził niesamowitą jak na tamte czasy dokumentację kościoła i jego wyglądu. Kościół rozebrano, oznaczono jego części i przetransportowano najpierw do Szczecina, a następnie do Berlina. Ostatecznie zdecydowano o odbudowie kościoła w Karpaczu. Niestety duża część rysunków i elementów stavkirke została zniszczona, w związku z tym kościół po odbudowie wyglądał inaczej.

Runy

W Norwegii pozostał kamień runiczny Vangssteinen z 1000 roku, który znajdował się przed kościołem Vang w Norwegii. Po przeniesieniu Świątyni Vang do Polski kamień ustawiono w miejscu, w którym znajduje się do dzisiaj, tuż obok obecnego kościoła w Vang. Napisy na kamieniu oznaczają:

Synowie Gása wznieśli ten kamień ku pamięci Gunnara, (ich) siostrzeńca”

Kamień ma 215 cm, narysowano na nim liście, wstążki, a także zwierzę (prawdopodobnie jest to lew). Tak wygląda kamień runiczny oraz kościół zastępujący kościół klepkowy przeniesiony do Polski.

Stavkirke były naocznymi świadkami historii Norwegii przez setki lat. Dzięki kościołom klepkowym możemy zobaczyć początki chrześcijaństwa w Skandynawii oraz to, w jaki sposób elementy różnych wierzeń i kultur przeplatały się ze sobą. Przed wizytą w jakimkolwiek stavkirke warto zapoznać się z historią danego kościoła, przeczytać trochę więcej na temat jego elementów tego, co oznaczały poszczególne zdobienia i czym szczególnie dany kościół zapisał się w historii. Każdy stavkirke to bezcenny zabytek przekazywany kolejnym pokoleniom.

Więcej ciekawych, czasami zaskakujących, informacji o Norwegii w tym wpisie. Warto sprawdzić! >>>

Moje treści okazały się dla Ciebie pomocne? Kliknij i postaw mi wirtualną kawę. Dzięki temu wspierasz moją pracę na Kierunek Norwegia.