Osuwisko w Gjerdrum – dlaczego w Norwegii osunęła się ziemia?

Osuwisko w Gjerdrum wstrząsnęło całą Norwegią, a tragedia komentowana była w mediach na całym świecie. Nie było to jednak pierwsze tego typu osuwisko w Norwegii, niestety również nie ostatnie. Norwegia leży na terenach podatnych na tego typu zjawiska, a od momentu tragedii w niedużej miejscowości na południu kraju, zaczęto bacznie przyglądać się sytuacji w kraju. Co było przyczyną tragedii i czy można było jej uniknąć?

Osuwisko w Gjerdrum

O godzinie 4 nad ranem 30 grudnia 2020 w Ask w Gjerdrum doszło do największego osuwiska w ostatnich latach w Norwegii. Ziemia osunęła się pod jednym z osiedli mieszkalnych. Zwały ziemi zabrały ze sobą kilka domów, drogę numer 120 i tereny rolnicze. Osuwisko miało wielkość mniej więcej 300 na 700 metrów. Ewakuowano około tysiąca okolicznych mieszkańców, wiele osób zostało rannych, a sama akcja ratownicza trwała nieprzerwanie dzień i noc aż do 5 stycznia. Uczestniczyły w niej wojsko, psy ratownicze, helikoptery z kamerami termowizyjnymi. Nie wszystkich udało się uratować, zginęło 10 osób, ciało ostatniej z zaginionych odnaleziono dopiero 22 marca. Co było przyczyną osuwiska?

Kvikkleireskred

Przyczyną tragicznego osuwiska w Norwegii był „kvikkleireskred”, czyli tłumacząc dosłownie tzw. szybka glina. Zjawisko tego typu powstaje na starym dnie morskim, z którego materiał podniósł się wraz z zakończeniem ostatniej epoki lodowcowej.

O stabilności gruntów decyduje m.in. zawartość soli w glebie. Gdy jej ilość spada , ziemia szybko zaczyna się „rozpływać”. Dzieje się tak, ponieważ sól działa jak pewnego rodzaju „magnesy”, a gdy jest jej za mało, gleba staje się płynna.

Inne czynniki, które mogą wywołać lub przyspieszyć takie osuwisko to m.in. zbyt duży nacisk na powierzchnię ziemi lub duże wibracje np. podczas prac budowlanych, ruchu drogowego, czy innych ingerencji człowieka. Inna niebezpieczna sytuacja to erozja wód ziemnych, która wypłukuje sól z gleby i upłynnia glinę. Wpływ mogą mieć również okoliczne rzeki, czy opady deszczu lub śniegu trwające dłuższy czas.

Jak wygląda ten proces bardzo dobrze obrazuje ten film:

Szybka glina występuje również w Kanadzie, USA, Rosji, czy Szwecji i Finlandii, czyli na terenach, które dawniej pokrywał lodowiec.

Szybka glina w Norwegii

W całej Norwegii znajduje się bardzo dużo miejsc, w których znajduje się tzw. szybka glina. Norweska Dyrekcja Zasobów Wodnych i Energii w latach poprzednich zgłaszała średnio około 100 zastrzeżeń co do różnych inwestycji, właśnie ze względu na ryzyko osuwisk.

Na poniższej mapie zostały oznaczone tereny, na których znajdują się tzw. „szybkie gliny” w Norwegii. Nie jest to jednak mapa kompletna, dlatego że aktualnie prowadzone są intensywne prace nad mapowaniem „kvikkleireskred” w całej Norwegii.

Tereny, na których znajduje się szybka glina w Norwegii, można sprawdzić na tej stronie. >>>

Czy można było tego uniknąć?

O tym, że tereny położone wokół Gjerdrum oraz samo Gjerdrum, są zagrożone osuwiskami wiadomo było od bardzo dawna. W wielu raportach z poprzednich lat przedstawiano ten obszar jako wyjątkowo wrażliwy i podatny na osuwiska. Również w trakcie budowy osiedla, którego część porwało osuwisko, zgłaszano uwagi dotyczące m.in. erozji gleby. Wielu ekspertów ostrzegało, że te tereny są szczególnie niebezpieczne i wcześniej, czy później może dojść do tragedii.

Tuż obok osuwiska znajduje się dom spokojnej starości, który również został ewakuowany 30 grudnia 2020 roku. W 2015 roku wojewoda oraz Norweska Dyrekcja Zasobów Wodnych i Energii wyraziły sprzeciw wobec rozbudowy budynków domu spokojnej starości, ale po dodatkowych konsultacjach zastrzeżenia wycofano. Argumentem ekspertów była droga numer 120, która miałaby zatrzymać ewentualne osuwisko. Zaplanowano jednak szczegółowe badania, które w miejscu osuwiska miały odbyć się w 2021 roku. Zwały gliny podczas grudniowej tragedii na szczęście zatrzymały się przed domem spokojnej starości i nikt w wyniku osuwiska nie ucierpiał.

Na „Kvikkleireskred” w Gjerdrum mogła mieć wpływ znajdująca się w pobliżu rzeka Tangeelva. Przed osuwiskami przez okolice przechodziły bardzo ulewne deszcze, co również mogło mieć znaczenie. Przeprowadzone badania gleby wykazały, że w glinie, która się osunęła było za mało minerałów, a za dużo wody.

Osuwisko w Gjerdrum aktualnie

Aktualnie na miejscu trwają prace badawcze, mapowanie i zabezpieczanie terenu. Nad tym, czy można było uniknąć tej tragedii i czy są osoby, które mogą ponosić za to odpowiedzialność, będzie pracowała specjalna komisja. Na szczegółowe wnioski musimy jeszcze poczekać.

Obecnie do części ewakuowanych domów, wrócili ich mieszkańcy. Osiedle, które zostało dotknięte tą tragedią zostało podzielone na dwie części. W pierwszej części mieszkańcy starają się powrócić do dawnego życia, natomiast druga część jest wyłączona z użytkowania. Mniejsze i większe osuwiska cały czas zdarzają się w Ask, ostatnie miało miejsce 26 lutego. Zawalił się kolejny dom znajdujący się na jednej z krawędzi osuwiska.

Poniżej aktualne zdjęcia z Gjerdrum, trzy miesiące po osuwisku.